POGADAJMY O PIENIĄDZACH

Polski ruch ekologiczny ma liczne słabości i wady. Niewątpliwie do słabych stron należą finanse. Idealną byłaby sytuacja, w której organizacje ekologiczne mogłyby wynajmować lokale, opłacać rachunki telefoniczne czy zatrudniać pracowników za składki członkowskie, regularnie płacone przez rzesze swoich zwolenników. Rzeczywistość jednak skrzeczy - organizacje finansowane przez członków mają najczęściej charakter efemeryczny. Z kolei organizacje finansowane przez duże fundusze i fundacje zżera biurokracja, niepewność finansowa i konkurencja. Finansowanie przez firmy tworzy dość niejednoznaczny wizerunek ekologii i dla wielu z nas jest nie do przyjęcia.

Środki pozostające do dyspozycji NGO's-ów kurczą się - podczas gdy bieżące potrzeby NGO's-ów wzrastają. Wiele organizacji ma fatalną płynność finansową. Tymczasem w krakowskim Wojewódzkim Funduszu pula pieniędzy, przeznaczona na edukację ekologiczną, najprawdopodobniej nie zostanie wykorzystana w całości. Wniosków z tej dziedziny jest mało, a zdarza się, że organizacje ekologiczne rezygnują z wykorzystania już przyznanej dotacji - np. w sytuacji, kiedy zabraknie tzw. matching fund, czyli wkładu własnego organizacji.

Faktem jest, że edukacja ekologiczna jest głównym zadaniem gminnych funduszy ochrony środowiska, ale tutaj krakowskie doświadczenia są znacznie gorsze niż z WFOŚiGW - niekiedy wręcz żenujące. Organizacja wydająca np. przez rok biuletyn otrzyma zwrot wydanych pieniędzy po zakończeniu zadania - na podstawie rachunków, a te - jak wiadomo - nie uwzględniają inflacji. Krakowski Gminny Fundusz przyznał jednej z organizacji 1/10 wnioskowanej kwoty, pozostawiając przy tym do wykonania... cały zakres zadania!

Nie da się ukryć, że finansowanie NGO's-ów przez gminy ma też silny wymiar polityczny - trudno sensownie działać, będąc finansowanym przez swojego politycznego czy ideologicznego przeciwnika, budującego spalarnię czy wpuszczającego samochody do centrum miasta.

Z kolei Narodowy Fundusz też nie posiada jasno sprecyzowanych zasad finansowania działalności organizacji ekologicznych. Z ustnych informacji pracowników NFOŚIGW zrozumiałem np., że Narodowy Fundusz - opierający się na tej samej ustawie, co fundusze wojewódzkie - może dotować zadania z zakresu edukacji ekologicznej w 100%... Nie potrafię też wyjaśnić, czym dokładnie kierował się NFOŚiGW, odmawiając finansowania 7 koordynatorów regionalnych ogólnopolskiego przecież projektu "Miasta dla Rowerów" (decyzją NFOŚiGW finansowany jest wyłącznie koordynator ogólnopolski oraz wystawa, wydawnictwa i Internet) - ale do tego wrócę za chwilę.

Wiosną bieżącego roku nasz kolega Andrzej Żwawa został zaproszony przez Ministerstwo Ochrony Środowiska do ciała o nazwie Społeczny Zespół Ekspertów ds. Finansowania Edukacji Ekologicznej. Po kilku dociekliwych pytaniach i uwagach nt. statusu i zasad pracy Zespołu oraz dotychczasowych działań MOŚ dot. współpracy z NGO's-ami oraz finansowania edukacji ekologicznej Andrzej nie otrzymał już więcej ani zaproszeń na kolejne spotkania, ani sprawozdań z tych, które się odbyły pod jego nieobecność. Kilka tygodni temu, korespondując pocztą elektroniczną w sprawie losów projektu rowerowego w NFOŚiGW, przypadkiem dowiedziałem się od Leszka Michno, że Ministerstwo Ochrony Środowiska najprawdopodobniej nadal wspólnie z Ministerstwem Finansów i bliżej niesprecyzowanymi ekspertami opracowuje te zasady.

• Przyznawanie dotacji na zasadzie konkursu cztery razy do roku.
• Czytelny, punktowy system oceny wniosków, być może obejmujący także referencje placówek naukowych (listy rankingowe).
• Finansowanie projektu do 100%, przy czym wkład własny organizacji byłby punktowany dodatkowo.
• Prefinansowanie (jako zasada) wydatków organizacji w rozbiciu na kilka rat; ostatnia rata wpływałaby po całkowitym rozliczeniu projektu. Finansowanie przez fundusze ochrony środowiska kosztów ogólnych organizacji (w tym czynszu, opłat za prąd itp.) oraz wynagrodzenia dla personelu (tutaj istotne jest umożliwienie kontraktów NGO's - jednoosobowa firma, co obniża koszty i ułatwia pracę).
• Możliwość zakupu środków trwałych, niezbędnych do realizacji projektu (prawnicy wojewódzkich funduszy zwracają uwagę, że otwiera to furtkę do wykazywania dotacji FOŚ-ów jako wkładu własnego, ale istnieje wiele sposobów uniknięcia tego).
• Jasny podział kompetencyjny poszczególnych funduszy - wyjaśniający, które zadania z zakresu edukacji ekologicznej mają być finansowane na szczeblu lokalnym, jakie na powiatowym, a jakie na ogólnokrajowym, skąd NGO's-y mogą brać środki na wyjazdy zagraniczne i jak finansować współpracę międzynarodową (np. z naszymi mniej zasobnymi w pieniądze sąsiadami).

Powyższe propozycje z całą pewnością natrafią na opór wielu wpływowych środowisk, uważających m.in., że działalność społeczna musi opierać się na pracy ochotniczej, a NGO's-y muszą pokonywać przeszkody, bo inaczej się rozleniwią.

W trakcie mojej pracy w radzie Nadzorczej WFOŚiGW w Krakowie zwracałem wielokrotnie uwagę, że - odmiennie niż np. naukowcy, których badania ekologiczne mogą być finansowane w 100% - organizacje społeczne nie mają żadnych statutowo zagwarantowanych źródeł utrzymania (takich, jak w przypadku badań naukowych uczelnie, Ministerstwo Edukacji, Komitet Badań Naukowych). NGO's-y nie są organizacjami nastawionymi na zysk, a fundraising i administracyjna obsługa własnej działalności nie powinny zajmować im więcej, niż 1/3 efektywnie wykorzystywanego czasu. Ile zajmuje obecnie - sami dobrze wiemy...

Ale oprócz takiej dyskusji, już teraz proszę Pawła Głuszyńskiego - eprezentanta NGO's-ów w Radzie Nadzorczej Narodowego Funduszu o wystąpienie do Prezes Zarządu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska - pani Marii Zajączkowskiej o organizację spotkania z tym samozwańczym (ale otwartym dla wszystkich!) komitetem NGO's-ó oraz z przedstawicielami MOŚZNiL, Ministerstwa Finansów oraz Sejmowej Komisji Ochrony Środowiska i Komisji Finansów. Kolejnym krokiem powinna być pisemna odpowiedź NFOŚiGW na nasze postulaty, a stosownie do treści tej odpowiedzi inicjatywę powinien przejąć MOŚZNiL, proponując - w porozumieniu z innymi ministerstwami - stosowne zmiany w przepisach i rozsyłając je do konsultacji do wszystkich NGO's-ów znanych im z istniejących baz danych. Po kilku miesiącach powinno dojść do publikacji projektu z uwagami NGO's-ów nadesłanymi na piśmie, a następnie - do spotkania MOŚZNiL - MF - NGO's-y, na którym doprowadzono by do ostatecznego zatwierdzenia ogólnego zarysu systemu finansowania NGO's-ów.

Mam nadzieję, że Ministerstwo zatrudni w tym celu odpowiednią osobę i nie będzie się bało prowadzić aktywnej polityki informacyjnej, w ramach której dowiemy się np., jakie propozycje wypracowano już teraz za zamkniętymi drzwiami.